Fridtjov Urdal sin tale til middagen

Mange ville gjerne at talen til Fridtjov Urdal skulle publiserast, og her er den;

God kveld godtfolk, mannskap og andre frammøtte!

Kva er samnemnaren for  denne forsamlinga? ,

Rust, råte og kålfyr, klinka naglar, stimkjelar, gamle farkostar fyst og maritim kultur tenkjer eg. Det er vel det vi plar kalle det. Det synest eg vi skal halde fast på. Det er eit  høgverdig påskot.  Vi må seie til dei hine . Til kommunar, fylke, stat, sponsorar, Riksantikvar og slike. Det må  ikkje komme ut at vi er galningar. Det er ikkje  normalt å vere oppteken av gamle utrangerte farkostar. Bør  ikkje vere det.  Ingen normale vi sjå med bægjer på ein  rustholk av ein gammal rute- eller slepebåt, eller sleve ut over ein  halv og heil roten kutter eller redningskøyte medan ein rallar Colin Archer.  Sidan alle her lid av same sykje og det er snakk om grader av  galskapen, kan vi  vere ærlege  mot kvarandre. Fult vitige folk fer ikkje slik åt.

Folk gjer ein god dag i gamle båtar. Dei kan sjå på dei og vere med på tur. Men ein får dei ikkje med på dugnad, eller inn i styre. Når det er så mange av oss her må det vere råd å få greie på kva  som er gale med oss og når gjekk det gale? Det må ha skjedd  i barndommen noko løynt og  uforløyst. Ei forklaring må det vere på ein  massiv maritim galskap.

Gjekk det gale  alt den gongen ein leika i dammen eller i fjøra?

Vi har aldrig vokse  frå å leike med båtar. Derimot så har båtane vokse. Kor enkelt det var då båtane var noko  meir eller mindre netthente  vaksne hadde laga. Eller det var ei fjøl  kvest i eine eiden, med ein kloss til overbygging. Det kunne vere Kitty Sark  eller Queen Mary.  Ein bete bork og ei fjør er evig  nok båt, for ein draum og ein leik .

Vi skal halde fast ved fartøyvern, kyst og maritim kultur, elles er det ikkje sikkert at vi får lov å halde på som vi gjer, og det ville då vere ille. 

Kyst og maritim kultur omgrepet hyser så mangt. Det er ikkje èin kultur, – det er mange, like skiftande som hav og kystlandet er . Her er plass for den saktmodige fiskaren  “Markus”  ein “Sjur Gabriel”, “Fiskerjenten” , den eventyrlege” August”  og alle dei  i mellom. Eit mylder av liv og lagnad. Heimefiskar og storhavsfarar Herren i huset og trellende svenn. Kvinner og menn  med jord under neglene og silderist på skautet.  Det er segn og skikk: ” Gjer ikkje noko rangsøles — vask ikkje golvet når karane fer.” Det er smått og stort  frå kaggane ned i naustet til kamelsalen frå Egypt, tekoppane med blomstrande  kirsebergreiner  og somarfuglbrikka frå Rio. All den heimsende fantestas. på hyll og i skåp. Minne for dei heimkomne og påminning for dei som heime var. Den store verda nær og langt borte.

Det var kort og brev i skatollet og i kommoden  Jakarta, Hong Kong, Newport, Kobe,  Buenos Aires. Namna  der ei kjølstripe enda, og ei ny byrja. Det var folket frå gavlen og åkeren.  Bøndene som alltid hadde eit auga ned på sjøen, om ikkje der skulle vere eit kvart, ein sildestim, ein paledott. Sjøfolk i kystfart. Dei på slippen og verkstaden 

Nei det er ikkje nemnande alt og alle.  Eit mangfald i næring, eit samspel mellom  land og sjø.

Det som var  er det vi kallar kultur. Det let seg lettare gripe enn det som er. Vi ser vår eiga tid  som eit brot, eit tap.  Det levde livet er trykt, det levande  utrykt. Vi må misse for å få. For nokre år sidan i eit sjøtun ikkje så langt her frå. Bua dørene var stengde  graset grodde i vegråsene. det var stilt i tunet. Borte var skøyte, kutter og gavl. Eit par fritidsbåtar låg og nappa landfestene.

“Du ser ikkje ein unge som leika i fjøra lenger, – kor skal det verte fiskarar og sjøfolk av slikt? Vi var  med  sjøen støtt  vi jentungane. Det er vist andre tider no. Kor e` ungane? Sete dei inne i husa?”

Tida hadde skift. Barneleiken er ein lovnad om det kommande livet, mindre om det som har vore.  Blåskjell er ikkje kyr og kukelurane er ikkje sauer. Det er ei anna tid og bu seg på  og ein annan leik .

Min fylgjesmann tykte det var trist tida hadde vend  han ryggen. Han var av det blå folket, ein av dei siste i ei lang lekkje av fiskar bønder med ei ungdomstid i utanriksfart. På dette vis fortalde han om  lagnaden sin;

Eg reiste ut i 37 med ein av båtane til Knutsen i Haugesund. Kom att i 45, hadde skreve frå Galveston, men brevet var ikkje kome fram. Mønstra av i  Newcastle. Heime viste dei ikkje om eg var levande eller daud. Då eg kom te Bergen ringde eg men telefonen var  i ustand. Kom heim med fylkesbåten. Der var ingen av mitt folk på kaia dei viste no ikkje noko. Eg kom heim i Nonstida,  går inn i bislaget. Då kjem ho mor ut i dørene. “Å er da du så kjem, eg tykte eg kjende deg på fotalaget. Du får komme inn å få deg non”.
Der sat han far og dei to brørne mine. Dei tok i mot meg som eg hadde vore vekke eit snarærend og var att kommen. Då seie han far:” Vi er ein mann for lite med bruket, eg tenkje du får vere med oss.” Så vart det. Vi røyste oss  frå bordet og gjekk i båten. Eg gjekk i frå det eine livet til det andre, over dør-gåtta heime.  

Han var av det  blå folket. Dei som gjekk i blå bleika dongeri  av merke Dovre og Berserk, Viking gummistøvlar og blank skyggehue. Båt med Sabb motor, part i landnot, smale i fjøsen og rips i hagen.  Konene hadde  kåper av gabardin til best. Sto i  saniteten og skipa til basar. Det var mykje ugjort i landet og nokon måtte gjere det, og dei gjorde det.  Dei hadde barndom og ungdom mellom to krigar.  No kverv  dei or tida. Dei prata  stundom om at dei  no i grunnen hadde det for godt. 

Det er dei som hadde desse  farkostane i kvardag og yrke. Dei helt til i eit framandt land, eit vi bere har segn og soge og eit og anna minne frå. På nokre tiår har ei livs og kulturform godt under.

Då Apollo 11 landa i det stille havet,  gjorde han Bjarne og han Kolbjørn eit landnot kast ned på heimevågen med gode 200 hektoliter somarsild. Dagen etter  lukta halve bygda av stekt sild og løk. Slik trudde vi det skulle vere.

That’s one small step for a man, one giant leap for mankind»  galdt ikkje, her var det stekt sild og dei fyrste nypotetene.

Vi kan romantiser det. Vi kan syrgje det. Vi kan ikkje leve det,  ikkje vende attende. Vi er i vår tid sjølv om vi står på eit gamalt dekk. Det som tykkjest oss for verdfullt til å øydast og gløymast. Kan vi freiste verne frå gløymsle og forfall. Det har noko med å ha røter og band, høyre til på godt og vondt.

I diktet  “Godt år for Norge har Nordal Grieg” eit vers som målber dette: .

For oss er gården i lien
og båtnøstet i sin vik
ord vi kan tyde fra slekten
som la dem nettopp slik.
Kan vi ta feil av veien
vi sprang den i glede så titt
vi gikk den en dag bak en kiste
og lærte den skritt for skritt.

Kan hende er det dette det står om, – å ha røter. At det som har vore ikkje skal gå oss or minne. Slik  kan vi sjå oss sjølv  i ein samanheng og  rekkje fara våre. Det var ikkje så mange som forsto seg på det då Johan Christian Dahl sende den unge Franz  Schiertz stad for å måle opp norske stavkyrkjer heller. Slikt var då til å rive ned. Kva skulle ein med eit forfalle kornlager, som vist skulle ha vore konge hall. Ein steinhaug av ein katedral. Kva skal ein med det?

Garden i lia, naustet i vika.  Var det då ein  grov skipa or haugane på Gokstad og Oseberg, var det fyrst då at båten  vart kulturminne?

Det var mange som tykte det var galskap og bry seg med rotne bord. Det var då så mykje anna og bry seg med. Ja så får dei bry seg med sitt dei då, så tek vi vårt.

Lat det vere alvor og leik og tak leiken alvorleg for om det ikkje lenger er nokon som leikar med små båtar i dammen og langs fjøra så vert det snart ingen som vil leike med store båtar heller.